Werger heyat e, jiyana kesên ku ji me dûr in ramanên wan, hestên wan, nêrîn û dîtinên wan, rabûn û rûniştinên wan, cil û bergên wan, evînên wan, şerên wanûnênyên wan, şerên wanûnênyên , fevi , xwarinês wan, vexwarinên û wêrekiyên wan, serketî û binketiyên wan, zanistî û felsefeyên wan, çirok û serpêhatiyên wan… Bêguman li dinyayê yek ji karê herî kevnar werger e. Destpêka dîroka wergerê nasıl toprak, lê meriv dikare bi destpêka zimanan bide. Îro werger bi zanistiyê tê nasîn. Mijara wergerê bûye zanistiyê konuya. Piştî pirzimani û koçberiya qebîle, êşîr, civtokan pêdivî bi wergerê çêbû. Li cîhanê wegera herî kevnar em di tabletên base at Sümerce. Bi min wergera nivîski ji tabletên Sümer kevintir e, vêga lêkolîner heta Sümer çûne. Sibe dusibe zeminde oturan qebûl ji ortê rabe. Bi wergerê miri radibin.
Piştî îcada nivîsê werger zêdetir bi peş ve çû. Jixwe diroka wergera devkî wî ne land e. Wergerên ewil di navbera cevitokên cuda de lihevhatin/peymannameyan de em base. Wergera yekemîn nasıl renkli bir hatiye olur? Ya Duyem jî û pêşketina wergerê bi metnên olî xurttir bûye. Li gor rîwayetê heftê û dido/72 weergêrkar di heftê û dido rojan de Setuagîntayê ji İbranice bo zimane Yewnanîstana kevn wergerandine. Hatiye wergerandin, Peymanameya kevn beriya Îsa Pêxember di sala 247an’da. Piştî hiyeroglifên Misirê bi navê Kevirê Rosettayê sınır çareserkirin -beriya îsa pêxember 196an eynî text me dît ku ve bi zimanê Yewnenistana Kevn ve jî bi zimanê Mısır cih girişi. Karê wergerê a rêya dêrû Încîlê pêşveçûna wî bil lezû kumaş tabanda “Serdema Navîn”. Lê konut kar di navbera dêr û Îlê de asê ma û ji xwe re sînor pislik avlamak. Piştî salên 2000î wergerên li ser Wêjeya Kurdî bandora xwe zêde kir, piranî werger li ser helbestê pêk hatine. Îro werger bi gelek zimanên biyanî li ser edebiyat me xwe zêde dike û her ku diçe dewlemend sole, em ê mînakên ne Chief û tewş jî bixwînin ku di navbera ferasetê û xavi de biryara xwe bidin. Wergerên heta salên 2000î wek Serdema Navîn di nav sînorên helbestan and çîrokan da çûne û hatine wê meriv dikare bi şert û mercên wê demê ve girê bide. Lê îro wergerên cur bi cur li ser jiyanê, li ser dîroke, li ser zanistî û to ideoloji, rexneyê hwd bi hercurya nivîse color xwe the land set. Din nav malekê de em bo çûyîna odeyeke xwe ya din bir rêya wergerê ve diç. Abode jî destnîşana pirzimanî û belavbûna me û welatek me yê mêtingeriye eskere dike.
Welatek me yê azad hebûya bêguman ew ê dersên me yên zara or Zazaki, Sorani û Lorî dê hebûna û pêdivî bi wergerandinê nedibû. Wêjeya Tirkan pistî salên heştî/80 em base ji zimanê Îngîlîzî bênavber hatiye wergerandin; wergera îngîlîzî newalek kûr û dirêj danî navbera zimanên din. Bêguman ji bo guhartin û pêşketinê roleke girîng a wergerê heye. 9 û 10an de li Bexdayê Tevgera Navenda Wergerê guhartineke candi dide destpêkirin. Di seri de berhemên Yewnanîstana Kevn, di serdema xwe de, di asta kurewî ya candê de ramanên Fars, Indian, zanîstî û bell wan bi wergerên zimanên erebî û sumerî bell kevn bi aliyek ve line parastin. Li aliyê din jî fîkra Îslame pêş ketû derî li ber veguherînê vekir. Weergêr Îbnû’l-Batrîk, Yuhanna bin Maseveyh, Kusta bin Luqa, Hunayn bin Îshak, Îshak bin Huneyn, Sabît bin Kurre hwd bi sedan berheman wergerandin û felsefe Îslamê î naq.
Piştî sedsala 14an em base ku wergerên li ser têkîliyên aborî, sosyolojik û modernîteya rojavayiyan bêhtir base. Cîmkî Tirkiye bi her aliyê xwe ve mêtingereke ji rojavayê. Bir rêya wergerê, hem bella xwe’den qebûlkirin hem de jî kirasên ku li gelên Tirkiyê dirûtin li gor dilên wan bû’dan qebûlkirin’dir. Bêguman konut sıkıntısı ne mijara vê nivîsê, ji bo hin tiştan em diya bikin me ve behsê vekir. Pergala Kemalîzmê bi şîriktiya dewleta Îngîlîz û Franciscan bell ku dixwestin ava bikin bi wergerên ji rojavayê pistgiriyê wergirt, abode pergala travestîbûnê ye (şerê laş û rih). Lê coka têkiliya wergerê ji Osmaniyan dest pê dike û em ewil ya Fransiscan base. Di sala 1669an de bi navê Odeya Tîcareta Marsîlyayê saziyekê tê avakirin. Weke dibistanek kar kiriye û gelenk xebat jî pêk aniye. Çawa ku di destpêka Komara Tirkiyê da bandora îngîlîzan zêdetir e, bi Serdema Tanzîmatê jî bandora fransî tê dîtin. Bi destpêkirina sedsala 19yan ne deri bo karên danûstandinê werger bikaranîne, ji hêla wêjeyê ve jî wek roman, şano û ceribandin jî hatine wergerandin. Ne îro çar sed sal berê werger wek saziyan hatine aavakirin. Saziyên wergerê yên roja îroyîn bikin behsa em behsa? Na. Temam şertû mercên Bakur diyarı, ên Rojhilatê diyarı e. Rojava di nav şerekê dijwar da hebûna xwe diparêze, ewqas zehmetî û di nav êrîş û gefxwarinê de jî dîsa dev ji huner û hêza hunerê bernedaye. Dema em li Başûr dinêrin, mixabin ji hêla huner û afirandinê ve hêviyên me geş nakin. Em base rêveberiya Başûr deri li ser beton bi rêyên double û balaxanên cirnexweş xwe diafîr. “Türküci” yên ji pertav ketine/ji capê ketine ku li Tirkiyê kes bala xwe nade, hezar dolu tavi stabilite xwe yê nexweş deri dawetkirin. Loma rêveberiya te çi be pratîka jiyana li vî welatî jî ew e. Îro zanîngehên Tirkiyê di çi rewşê de ne em hemu base. Rêveberiya basûr jî bi pratîkên xwe teqlîtek xav dest nişan sete. Dîsa kurdên ku li welatên rojavayiyan dijîn pergalek û saziyek bo wergerê ava nekirine. Îro li bakur wergerên ji zimanên bianî dibe doğru. Kê û ki hinek zimanekî biyani fêr bûye dest diavejê wergerê. Residence bûyer jî sole sedema du encamên sosret. A yekem ji ferasetû herikbariya ziman bêpariyek e ya din jî zimanek wergerî dedikeve peşiya me. Ger “zimanê wergerî” xwe di zimên da bi cîhû asê bike gelo encama wê dê çi bibe? Bila house pirs bêbersiv bimîne… Xwendinên min hê temam nebûye li ser hemû berheman.
Wergerên Kawa Nemir ji hêla sosretbûnê ve mînakeke bêhempa yiyin. Cawa ku helbestên Nemirî ji serî heta binî tehma wergerê jê tê, di wergerên wî de jî aloziyeke bêmane xwe dide diyor. Gelo wergera helbestê skin veguhestin e? Ji zimanê jêderk bo zimanê armance rasterast wergerandine? Bêguman nivîskarek, helbestkarek, zimannasek ewê bi zimanî bilezik, bitewîne, rê li ber veke, heta ku ji dest tê ewê ziman serûbin bike. Wergerên Nemirî di müdürê xwe de bi sosretbûna xwe mînakek şefi e. Hin kurdên pistre fêrî kurdî sole riste û hevokên rêz kirine meriv wan dixwîne bandora zimanê diduyan, yani ê serdest xwe nişan dide. Wergerên Selîm Temoên ji kurdî bo tirkî muaazam “Kürt Şiiri Antolojisi I-II”de bi her ali ve kite bi kite hatiye honandin û ji bo xwînerên tirkî çavkaniyeke bêhempa ye. Wergerên ji tirkî bo kurdî bêtehm in. Residence jî me Tabana tirkiya seyda Temo ku ji kurdiya wî hêztir e. Lê helbestên Temo yên kuruncî ji tirkî xurtir û herikbar e, rasterast tekîliyek heye, ji malê banga xwîneran dike.
Helbestên wî yên tirkî di asta herî bild de dibiriqê. Rastnivîsên Temo yên tirkî jî yên ji kurdî behtir bi tehm û rîtmîk in. Wergerên Osman Mehmed ji soranî bo kuruncî, mînakên herî xurt in bo wergerên serkeftî. Rezidans jî serwerî/dominion Osman Mehmed a li ser her du zaravayên kurdî nişan. Osman xwendû jêîstîfade kir.
Wergerên Abdullah Incekan ji germani bo kurunci herikbar, atmosferik ji, honandiye, di vir de serweriya her du zimanan and İncekan em base. Ez almani nizanim, min hemu wergerên almani ji zimane tirkî xwend. Dema min wergerên Încekanî bi wergerên tirkî anî ba hevûdin serkeftina wî wek rojê li Meydane bû. Çimkî hêz û tehma kum min ji wergera Încekanî stand ji zimanê tirkî nestandibû. Hêvî û daxwaza me ji Abdullah Încekan ew e ku berhemên bo pêşaroja edebiyat me bêhtir rengîn, berfireh bibe û çavkaniyên ji germanî li ser wejeya me zêde bike. Nifşên nû hewcederiya xwe ji zimanên serdestan wernegire ji mala xwe peyda bike. Dilawer Zeraq ên ji tirkî bo kurdî wergerandiye tu dibêjî qey ji hevîrê malê ye. Meriv dema wergerên Zeraq dixwîne encama ku set me di qada serweriya her du zimanan de xurtbûna wî eat. Zeraq ji xeynî romanı, çîrokan wergerên wî yên şano jî henin, uyarlama li ser sehneyê û kodên zimanê kurdî di zindî ve bi hostetî tê da hatiye helandin. Mînak wergera dawî Dr. Zeraq a Dek û Dolabên Scapenê bi adapteke xurt hatiye wergerandin, meriv nikare bêje residence werger e. Wergerên Talat Înanç ku ji helbestên Ahmed Arif wergerandiye û di Kovara in Nûbihare, hatiye weşandin din nav wergerên Ahmed Aîf at herî xurtû serkeftî.
Kovara wergerê LEWerger îsal hejmera xwe ya ewil weşand. Em di Kovarê de çil û yek helbest dixwînin. Çar mehan carekê dê bê weşandin. Li ser helbestê minaqaşeyan jî ewê bi xwe re bîne. Bo helbestnivîsan û helbestkaran nimûneyên serkeftî tê da hene. Ji îngîlîzî 14, ji fransî 6, ji erebî 7, ji almanî 8, ji bulgari 2, ji ermenkî 5, ji italî 3, ji swêdî 3, ji yewnanî 1, ji norwecî 1, ji fari 7 û ji rûsî 3 wer înger em di. Hah ji biz antolojiyeke çağdaşız. Ev kar, karekî pîroz e û ji vêga em dikarin bejin ji peşaroje re maye. Hêvîdar im bi serkeftî her berdewam bike. Ji dozdeh zimanan helbestên cur bi cur hatiye weşandin. Bêguman centilmen rexne, centilmen nirxandin konut antolojisi dê kêm bimîne loma xwendin û xwedîlêderketin divê. Divê Kovara LEWergerê her bijî.
